I. Giriş

Anayasa Mahkemesi 09.11.2022 tarihli ve 2018/86 E. 2022/133 K. sayılı kararıyla, 7092 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabul Edilmesine Dair Kanun’un;

A. 1. maddesinin;

1. (1) numaralı fıkrasının;

a. Birinci cümlesinin; “…üyeliği, mensubiyeti veya…” ibaresinin Anayasaya aykırı olduğuna ve İPTALİNE OYBİRLİĞİYLE,

2. (2) numaralı fıkrasının; dördüncü ve beşinci cümlelerinin Anayasaya aykırı olduklarına ve İPTALLERİNE oybirliğiyle,

B. 3. maddesinin;

1. Birinci cümlesinin; “…üyeliği, mensubiyeti veya…” ibaresinin Anayasaya aykırı olduğuna ve İPTALİNE OYBİRLİĞİYLE,

2. Beşinci cümlesinin; “…ve ilgili pasaport birimlerince pasaportları...” ibaresinin Anayasaya aykırı olduğuna ve İPTALİNE,

C. 4. maddesinin; (2) numaralı fıkrasının;

a. Birinci cümlesinin; “...her türlü kısıtlama ve taşınmaz yükünden ari olarak...” ibaresinin Anayasaya aykırı olduğuna ve İPTALİNE OYBİRLİĞİYLE,

b. İkinci cümlesinin Anayasaya aykırı olduğuna ve İPTALİNE OYBİRLİĞİYLE,

Ç. 5. maddesinin; üçüncü cümlesinin Anayasaya aykırı olduğuna ve İPTALİNE OYBİRLİĞİYLE,

Karar vermiştir.

İptal kararı; 31.03.2023 tarihli ve 32149 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

II. İptal Edilen Hükümler ve Gerekçesi

A. Birinci Madde

“Kamu personeline ilişkin tedbirler

MADDE 1- (1) Terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca Devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti veya iltisakı yahut bunlarla irtibatı olan ve ekli (1) sayılı listede yer alan kişiler kamu görevinden başka hiçbir işleme gerek kalmaksızın çıkarılmıştır. Bu kişilere ayrıca herhangi bir tebligat yapılmaz. Haklarında ayrıca özel kanun hükümlerine göre işlem tesis edilir.

 (2) Birinci fıkra gereğince kamu görevinden çıkarılan kişilerin, mahkûmiyet kararı aranmaksızın rütbe ve/veya memuriyetleri alınır ve bu kişiler görev yaptıkları teşkilata yeniden kabul edilmezler; bir daha kamu hizmetinde istihdam edilemezler, doğrudan veya dolaylı olarak görevlendirilemezler; bunların uhdelerinde bulunan her türlü mütevelli heyet, kurul, komisyon, yönetim kurulu, denetim kurulu, tasfiye kurulu üyeliği ve sair görevleri de sona ermiş sayılır. Bunların silah ruhsatları, gemi adamlığına ilişkin belgeleri ve pilot lisansları iptal edilir ve bu kişiler oturdukları kamu konutlarından veya vakıf lojmanlarından onbeş gün içinde tahliye edilir. Bu kişiler özel güvenlik şirketlerinin kurucusu, ortağı ve çalışanı olamazlar. Bu kişiler hakkında bakanlıkları ve kurumlarınca ilgili pasaport birimine derhal bildirimde bulunulur. Bu bildirim üzerine pasaport birimlerince pasaportlar iptal edilir”.

a. Kanunun 1. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının Birinci Cümlesinde Yer Alan “…üyeliği, mensubiyeti veya…” İbaresi

AYM; üye ve mensup ibarelerinin, Kanuna ekli (1) sayılı listede adı geçen ve terör örgütü üyeliği suçundan ceza soruşturması veya kovuşturmasına maruz kalan, ancak haklarındaki süreç tamamlanıp suçlu olduklarına dair kesin hüküm verilmeyen kişilerin terör örgütü üyesi veya mensubu olarak nitelendirilmelerine yol açabilecek nitelikte olduğunu belirterek, kesinleşmiş mahkumiyet hükmü olmadan kişilerin suçlu sayılmasına neden olabilecek ifadeler içeren kuralın suçsuzluk/masumiyet karinesini ihlal ettiği sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca, Anayasanın 15. maddesinde olağanüstü hal döneminde dahi suçsuzluk/masumiyet karinesine aykırı işlem yapılamayacağının hükme bağlandığı belirtilmiştir.

b. Kanunun 1. Maddesinin (2) Numaralı Fıkrasının Dördüncü ve Beşinci Cümleleri

AYM; kişilerin yurt dışına çıkma/seyahat hürriyetine olağan dönemde Anayasada öngörülen güvencelerin ötesinde bir sınırlama getiren kuralın, olağanüstü dönemlerde temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması ve sınırlandırılmasını düzenleyen Anayasanın 15. maddesi kapsamında incelenmesi gerektiği tespitini yaparak, OHAL koşullarında ekli listelerle kamu görevinden çıkarılarak pasaportları iptal edilen kişilerin bu tedbire karşı başvurabilecekleri etkili bir denetim mekanizması öngörülmediğinden, seyahat hürriyetine durumun gerektirdiği ölçüyü aşan bir sınırlama getirildiği sonucuna varmıştır.

B. Üçüncü Madde

 “Rütbesi alınan emekli Türk Silahlı Kuvvetleri personeli

MADDE 3- (1) Türk Silahlı Kuvvetlerinden emekliye sevk edilen, kendi isteğiyle emekli olan, istifa eden veya başka bir sebeple ayrılan subaylardan, terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca Devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti veya iltisakı yahut bunlarla irtibatı olduğu değerlendirilen ve ekli (3) sayılı listede yer alanların rütbeleri alınır ve emekli kimlikleri iptal edilir. Bu kişiler kamu görevine yeniden kabul edilmezler, doğrudan veya dolaylı görevlendirilemezler. Ayrıca bunlar uhdelerinde taşımış oldukları mesleki unvanları ve sıfatlarını kullanamazlar ve bu unvan ve sıfatlarına bağlı olarak sağlanan haklardan yararlanamazlar. Bu kişilerin uhdelerinde bulunan her türlü mütevelli heyet, kurul, komisyon, yönetim kurulu, denetim kurulu, tasfiye kurulu üyeliği ve sair görevleri de sona ermiş sayılır. Bunların silah ruhsatları, pilot lisansları ve ilgili pasaport birimlerince pasaportları iptal edilir. Bu kişiler özel güvenlik şirketlerinin kurucusu, ortağı ve çalışanı olamazlar”.

a. Kanunun 3. Maddesinin Birinci Cümlesinde Yer Alan “…üyeliği, mensubiyeti veya…” İbaresi

7086 sayılı Kanunun 1. maddesinin (1) numaralı fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “…üyeliği, mensubiyeti veya…” ibaresinin Anayasaya uygunluk denetiminde belirtilen gerekçeler bu kural yönünden de geçerlidir.

b. Kanunun 3. Maddesinin Beşinci Cümlesinde Yer Alan “…ve ilgili pasaport birimlerince pasaportları…” İbaresi

7086 sayılı Kanunun 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasının dördüncü ve beşinci cümlelerine ilişkin gerekçelerin, uygun olduğu ölçüde dava konusu ibare yönünden de geçerli olduğu ifade edilmiştir.

C. Dördüncü Madde

“Kurum ve kuruluşlara ilişkin tedbirler

 (2) Birinci fıkra kapsamında kapatılan kurum ve kuruluşlara ait olan taşınırlar ile her türlü malvarlığı, alacak ve haklar, belge ve evrak ilgisine göre Hazineye veya Vakıflar Genel Müdürlüğüne bedelsiz olarak devredilmiş sayılır, bunlara ait taşınmazlar tapuda resen Hazine veya Vakıflar Genel Müdürlüğü adına, her türlü kısıtlama ve taşınmaz yükünden ari olarak tescil edilir. Bunların her türlü borçlarından dolayı hiçbir şekilde Hazineden veya Vakıflar Genel Müdürlüğünden bir hak ve talepte bulunulamaz. Devre ilişkin işlemler ilgili tüm kurumlardan gerekli yardımı almak suretiyle Maliye Bakanlığı tarafından yerine getirilir”.

Kanunun 4. Maddesinin (2) Numaralı Fıkrasının Birinci Cümlesinin “…her türlü kısıtlama ve taşınmaz yükünden ari olarak…” İbaresi ile İkinci Cümlesi

AYM; Anayasa m.35’in güvencesi altında bulunan mülkiyet hakkına sınırlama getiren kuralların, OHAL dönemi öncesinde taşınmazlar üzerinde tesis edilmiş kısıtlamalar ile taşınmaz yüklerini ve doğmuş borçları kapsayacak şekilde uygulanma imkanına sahip olması nedeniyle, OHAL süresi ile sınırlı bir düzenleme getirilmediğinden, Anayasanın olağan dönem kuralları yönünden öngördüğü denetim rejimine göre incelenmesi gerektiği tespiti yapmıştır. Bu kapsamda OHAL ilanına neden olan olay ve olgularla veya Devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum, grup veya terör örgütleriyle bir bağlantısı olup olmadığına bakılmaksızın, kuralda belirtilen taşınmazlar üzerinde hak sahipliği bulunanların veya borç ilişkisinin alacaklılarının hepsinin sözkonusu hukuki ilişkilerden kaynaklanan hak ve yetkilerinin ortadan kaldırılmasının kamu yararı ile kişisel yarar arasındaki dengeyi bozarak, mülkiyet hakkının ölçüsüz biçimde sınırlandırılmasına neden olduğu sonucuna varmıştır.

Ç. Beşinci Maddesi

 “Yurtdışında öğrenim görenler

MADDE 5- (1) 8/4/1929 tarihli ve 1416 sayılı Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanuna tabi öğrencilerden, terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca Devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara aidiyeti, iltisakı veya irtibatı olan ve ekli (6) sayılı listede yer alanların öğrencilikle ilişikleri kesilmiştir. Bunlar hakkında 22/7/2016 tarihli ve 667 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin 4’üncü maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır. Bunların bu kapsamda gördükleri eğitimlere ilişkin olarak denklik işlemleri yapılmaz ve bunlar sözkonusu eğitimleri kapsamındaki akademik unvan ve derecelerine bağlı haklardan yararlanamazlar”.

Maddenin Üçüncü Cümlesi

AYM; kuralın OHAL’in ilanına neden olan tehditlerin ve tehlikelerin bertaraf edilmesine yönelik olarak uygulandığından, Anayasaya uygunluk denetiminin Anayasanın 15. maddesi kapsamında yapılması gerektiği belirtilmiştir. Bu kapsamda; ilgili tedbirin milli güvenlik, demokratik anayasal düzen ve kamu güvenliğinin sağlanması ve korunması amacına hizmet etmediği görüldüğünden, kuralda meşru bir amacın bulunmadığını, kuralla öngörülen tedbirin yukarıda sayılan amaçlara ulaşma bakımından gereklilik unsurunu sağlamadığı ve durumun gerektirdiği ölçünün ötesinde bir sınırlama getirdiği sonucuna varılmıştır.

III. İptal Kararının Yürürlüğe Gireceği Gün

7092 sayılı Kanunun;

• 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasının dördüncü ve beşinci cümlelerinin ve 3. maddesinin beşinci cümlesinde yer alan “…ve ilgili pasaport birimlerince pasaportları…” ibaresinin iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukuki boşluk kamu yararını ihlal edecek nitelikte görüldüğünden, bu cümlelere ve ibareye ilişkin iptal hükümlerinin kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesi uygun görülmüştür.
• Geri kalan iptal edilen hükümlerin ise, 31.03.2023 tarihli Resmi Gazete’nin yayımlanması ile birlikte yürürlüğe gireceği belirtilmiştir.