Gerekçeli karar hakkı, adil/dürüst yargılanma hakkının temel unsurlarından birisidir. Bunun yanında Anayasa m.141/3’de “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.” denilerek, mahkemeler ve kararlar arasında herhangi bir ayırım yapılmaksızın gerekçeli karar yazma yükümlülüğü açıkça ifade edilmiştir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.230, hükmün gerekçesinde gösterilmesi gereken hususları belirtmektedir. Anayasa Mahkemesine (AYM) yapılan bireysel başvurularda gerekçeli karar hakkının ihlal edildiğine dair şikayetler sıklıkla gündeme gelmektedir.

Kuvvetler/erkler ayrılığı, yani yasama, yürütme ve yargı fonksiyonlarının birbirinden ayrılarak, farklı organlara tevdi edilmesi, modern anayasacılığın köşe taşlarından birisidir. Erklerin ayrılığı, tüm anayasaların esas amacı olan, iktidarın sınırlandırılması ve temel hak ve özgürlüklerin korunması için olmazsa olmaz bir şarttır. 18. yüzyıl düşünürlerinin iktidarın tek elde toplanması tehlikesine karşı geliştirdikleri bu doktrin, Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nin 16. maddesinde, “Hakların güvence altına alınmadığı ve erkler ayrılığının belirlenmediği bir toplumun anayasası yoktur.” şeklinde ifade edilmiştir.

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) 21 Ocak 2025 tarihinde, idari yargılama usulü açısından oldukça önemli bir karar açıkladı (Dilek Genç/Türkiye, B. No: 74601/14 ve 78295/14, 21/01/2025). İHAM bu kararında; mevzuatın ve mevcut içtihadın, idari yargıda görülen davalarda tanık dinlenmesine müsaade etmediğini saptayarak, başvurucunun İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) m.6/3-d kapsamında tanık dinletme hakkının ihlal edildiğine oybirliği ile karar verdi.

FETÖ/PDY yargılamaları kapsamında “suçta ve cezada kanunilik” ilkesine ilişkin tartışmalar uzun bir süredir devam etmektedir . İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin (İHAM), ByLock kullanıcısı olan herkesin otomatik olarak FETÖ/PDY üyesi olarak kabul edilmesinin genişletici ve öngörülemez bir yorum olduğuna, dolayısıyla İnsan Hakları Avrupa sözleşmesi (İHAS) m.7’de düzenlenen “suçta ve cezada kanunilik” ilkesine aykırılık oluşturduğuna dair kararı (Büyük Daire, Yüksel Yalçınkaya/Türkiye (BD), B. No: 15669/20, 26/09/2023) bu konudaki en önemli karar olma özelliğini korumaktadır. Büyük Daire bu kararında, tespit edilen ihlalin somut olayla sınırlı kalmayan bir sorundan kaynaklandığını belirtmiş ve İHAS m.46 uyarınca, sözkonusu sorunu giderecek genel tedbirlerin alınmasının ulusal makamların sorumluluğunda olduğunu ifade etmiştir.

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne bireysel başvuru mağdur/müdahil tarafından yapıldığından ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 6. maddesi ile güvence altına alınan adil/dürüst yargılanma hakkı mağduru kapsamadığından, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi başvuruyu, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını içine alan “Özel ve aile hayatına saygı” başlıklı İHAS m.8 kapsamında incelenmiştir.